گلاب گیری، از آیین‌های معروف در ایران است که طرف‌داران بسیاری هم دارد. نیمه‌های اردیبهشت که می‌رسد، گل‌های محمدی، آماده گلاب گیری می‌شوند. گلاب گیری فرایندی سنتی و هنری در کشورمان است که در آن، عصاره گل محمدی استخراج و به گلاب تبدیل می‌شود. در این مطلب از گلاب گیری برایتان می‌گوییم و بهترین مکان گلاب گیری کاشان را به شما معرفی می‌کنیم.

پیوند ایران و گلاب

گل محمدی که در ایران تکثیر می‌شود و رشد می‌کند، ازنظر کیفیت، بهتر از گل‌‌های محمدی نقاط دیگر جهان است. علت این برتری، آب‌وهوای ایران است. هوای خشک و کویری ایران، شرایط مناسبی را برای رشد این گل، فراهم کرده است. گل محمدی چنان با شرایط ایران هماهنگ است که به‌نوعی گل ملی ایران هم محسوب می‌شود. این قضیه تا جایی مهم است که وقتی در زبان فارسی می‌گویند گل، منظور فقط گل سرخ یا گل محمدی ایرانی است و همین موضوع باعث شده تقطیر گل محمدی را گلاب بنامند.

بعضی منابع معتقدند که این شکل و شمایل از تقطیر و تهیه گلاب را خود ایرانیان در جهان باب کرده‌اند. ممکن است پیش از گلاب گیری، شکل‌های دیگری از تقطیر بوده باشد؛ اما با این روش تفاوت‌هایی داشته است. همین شهرت جهانی گلاب ایرانی باعث شده هرساله در مراسم گلاب گیری، سهم گلاب برای خانه کعبه را جدا بگذارند تا به عربستان ارسال شود و با گلاب ایرانی، خانه کعبه را شست‌وشو دهند. این تفاهم‌نامه به‌صورت رسمی بین ایران و عربستان بسته شده است.

در مراسم گلاب گیری چه خبر است؟

قدیم‌ترها، مراسم گلاب گیری مختص اهالی یک شهر و دیار بوده و در آن، همه دست‌به‌دست هم می‌دادند و کارها را به‌ترتیب پیش می‌بردند؛ اما با ورود گردشگران و مسافران به شهرهای مختلف، استقبال پرشور از مراسم گلاب گیری باعث شد که این فرایند کم‌کم در قالب جشنواره گلاب گیری اجرا شود.

در گذشته، آیین گلاب گیری در واقع از همان آغاز کار شروع می‌شد و از چیدن گل‌ها تا تهیه گلاب را در بر می‌گرفت؛ اما آنچه امروزه گردشگران می‌بینند، بیشتر مراحل تهیه خود گلاب است. در حقیقت، گردشگران از نزدیک با چگونگی تهیه انواع گلاب و سیستم تقطیری آشنا می‌شوند که بومیان برای تهیه گلاب استفاده می‌کنند. در این میان، هنوز جاهایی وجود دارند که این مراسم را از ابتدا، یعنی چیدن گل، با گردشگران پیش می‌برند.

زمان و تاریخ گلاب گیری

بسیاری از افراد، کاشان را قطب گلاب گیری ایران می‌دانند. به همین دلیل، بیشتر به‌دنبال زمان گلاب گیری کاشان می‌گردند. به‌جز این شهر، نقاط دیگری هم در ایران هست که مراسم گلاب گیری را برگزار می‌کنند. به‌طور کلی، فصل بهار و از اوایل اردیبهشت تا اواسط خرداد، زمان انجام مراسم گلاب گیری است. البته این یک قاعده کلی است و در بیشتر شهرهای ایران که گلاب گیری می‌کنند، برقرار است.

با همه این‌ها، باید به این موضوع اشاره کنیم که گرما و سرمای هوا هم روی گلاب گیری تأثیر می‌گذارد؛ برای مثال در لاله‌زار کرمان که هوا کمی سردتر است، گل‌ها دیرتر بالغ می‌شوند و فرایند گلاب گیری به تعویق می‌افتد. با این حساب، نمی‌توانیم دقیقاً مشخص کنیم که زمان گلاب گیری کاشان، متر و معیاری برای شروع جشنواره‌های گلاب گیری در کل شهرهای ایران است یا خیر. این تفاوت تاریخ، در برگزاری جشنواره گلاب گیری کاشان و نقاط مختلف این شهر هم دیده می‌شود.

جالب است بدانید که چیدن گل هم در زمان خاصی صورت می‌گیرد. برای اینکه بهترین نتیجه را بگیرند، بهتر است گل‌ها را قبل از طلوع خورشید بچینند. همین امر به‌ظاهر ساده، روی عطر و بوی محصولی که به دست می‌آید، تأثیر می‌گذارد. نکته دیگر این است که پژمردگی گل‌ها هم می‌تواند روی محصول نهایی، اثرگذار باشد.

انواع گلاب و گلاب گیری

گلاب گیری را در دو نوع سنتی و صنعتی انجام می‌دهند. فرایندی هم که در هر دو روش طی می‌کنند، یکسان است. تفاوت‌هایی هم که وجود دارد، در استفاده از نوع ابزار و همین‌طور ابعاد آن‌هاست. معمولاً در گلاب گیری سنتی، همه مراحل به‌صورت دستی انجام می‌شود؛ اما در گلاب گیری صنعتی، علاوه‌بر اینکه ابزار متفاوت‌اند، در بیشتر اوقات، ابعاد بزرگ‌تری هم دارند و همه مراحل نیز ماشینی هستند.

در سبک گلاب گیری سنتی، دیگ مسی، پارچ، قرابه، نی و شیشه از نقش‌آفرینان مهم کار محسوب می‌شوند و همین روش سنتی، گردشگران را بیشتر جذب می‌کند. در این روش، هر یک کیلو گلبرگ را با یک لیتر آب در دیگی مسی می‌ریزند و دیگ را روی اجاق می‌گذارند. بخار متصاعدشده، از لوله‌های استیل و آلومینیومی دیگ عبور می‌کند و پس از خنک شدن به‌وسیله آب سرد، به گلاب تبدیل می‌شود. انواع گلاب، به میزان گل و دفعات تقطیر ربط دارد. انواع گلاب عبارت‌اند از:

• گلاب سنگین: گلاب سنگین که به گلاب ممتاز هم معروف است، نوعی گلاب درجه یک محسوب می‌شود که از تقطیر ۳۰ تا ۳۵ کیلوگرم گل محمدی به‌همراه ۸۰ لیتر آب به دست می‌آید.
• گلاب سبک: برای تهیه این گلاب، از حدود ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم گل محمدی و 80 لیتر آب استفاده می‌شود. به‌دلیل کاهش مقدار گل محمدی، گلاب سبک، قیمت کمتری در مقایسه با گلاب ممتاز دارد.
• گلاب دوآتشه: اگر گل‌های محمدی را به‌جای اینکه با آب مخلوط کنند، با گلاب ترکیب کنند و سپس فرایند تقطیر را انجام دهند، گلاب دوآتشه حاصل می‌شود.
• گلاب سه‌آتشه: این گلاب، حاصل سه بار تقطیر است. برای به دست آوردن آن، گلاب دوآتشه مرغوب را با گل‌های محمدی ترکیب می‌کنند. عنوان سه‌آتشه، عنوان کاملاً درستی نیست، اما رایج است. از این گلاب، برای صادرات و مصارف خاصی مثل ماسک‌های صورت و مانند آن استفاده می‌شود.
• گلاب پس‌آب: اگر با تفاله‌های گل محمدی که از سری اول گلاب گیری باقی مانده‌اند، گلاب تهیه کنند، گلاب پس‌آب یا پساب به دست می‌آید. این نوع گلاب، عطر و کیفیت کمتری دارد و درمجموع سبک‌تر است.
• گلاب زیرعطری: اگر مقصود تهیه عطر گل باشد، با مقدار آب کمتری گلاب تهیه می‌کنند تا عطر بیشتری داشته باشد.

گلاب گیری در نقاط مختلف ایران

اغلب، گلاب و گلاب گیری را با نام کاشان می‌شناسند و بسیاری معتقدند که کاشان و به‌طور کلی‌تر استان اصفهان، بهترین گلاب ایران را دارد.ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده گلاب در جهان است. شاید اگر بگوییم نقاط دیگر ایران هم گلاب مرغوب دارند، باور نکنید؛ اما در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

جشنواره‌ها و مراسم گلاب گیری که به‌صورت توریستی هستند، اغلب در کاشان برگزار می‌شوند. از همین رو، شاید در سایر نقاط کشور نتوانید به این صورت رسمی، جشن‌هایی را برای گلاب گیری مشاهده کنید. برای همین است، بیشتر نقاطی که نام می‌بریم، در منطقه کاشان هستند و به‌نوعی گلاب گیری در این شهر از جاذبه‌ها محسوب می‌شود .مردم هم برای دیدن این مراسم از نزدیک، حاضرند کیلومترها سفر کنند. در ادامه، تعدادی از معروف‌ترین شهرهای گلاب گیری در کاشان و سایر نقاط ایران را معرفی می‌کنیم تا بدانید بهترین مکان گلاب گیری کاشان کجاست.

قمصر؛ کاشان

قمصر، شهر کوچکی در جنوب کاشان است که شهرت گلاب‌هایش تا آن سوی مرزها هم رفته است و حتی عده‌ای، آن را با عنوان شهر گلاب می‌شناسند. در قمصر، یک موزه گلاب هم وجود دارد که گفته می‌شود نخستین و تنها موزه گلاب کشور است. در موزه قمصر کاشان وسایل و اسناد مربوط به گلاب گیری وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها دیدن کنید. درمجموع می‌توان گفت شهرهایی که گلاب مرغوب تولید می‌کنند، زیادند؛ اما برخی، قمصر را به‌عنوان بهترین مکان گلاب گیری کاشان می‌شناسند.

موقعیت دقیق قمصر روی نقشه

نیاسر؛ کاشان

نیاسر، شهر معروف دیگری است که در جنوب‌غربی کاشان قرار دارد و اغلب، آن را به آبشار زیبایش می‌شناسند. با شروع فصل گلاب‌گیری، نیاسر هم مثل قمصر پر از مسافر و گردشگر می‌شود. حتی اگر در زمان گلاب گیری به نیاسر نمی‌روید، پیشنهاد می‌کنیم به‌هیچ‌عنوان، تماشای آبشار را از دست ندهید.

موقعیت دقیق نیاسر روی نقشه

جوشقان؛ کاشان

شهر جوشقان یا جوشقان قالی، یکی دیگر از مراکز گلاب گیری اطراف کاشان در استان اصفهان است. حتی گفته شده است حجم گل‌ها و باغ‌های این شهر، از قمصر هم بیشتر است و کارخانه‌‌های وسیعی برای تهیه گلاب در آن وجود دارد. این شهر از مراکز مهم گلاب گیری محسوب می‌شود و یکی از بهترین مکان‌های گلاب گیری کاشان است.

موقعیت دقیق جوشقان روی نقشه

برزک؛ کاشان

بَرزُک هم از توابع کاشان محسوب می‌شود و مدت‌هاست به شهر تبدیل شده است. برزک با تولید بیش از 67 درصد گل و گلاب، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده گلاب معرفی می‌شود. مجموع گل تولیدى‌ این منطقه کوچک که شاید تا این لحظه نامش را هم نشنیده بودید، حدود ۲۸۰۰ تن است و بسیاری از خانواده‌ها در این شهر به تولید گل و گلاب مشغول هستند. در برزک، درحال‌حاضر بیش از ۹۵ کارگاه سنتى با حدود ۶۷۰ دیگ گلاب گیرى و چهار واحد صنعتى فعال و سه واحد صنعتى درحال احداث، گلاب و عرقیات گیاهى تولید مى‌کنند که میزان گلاب تولیدی آن‌ها به حدود ۱۰ میلیون لیتر مى‌رسد.

موقعیت دقیق برزک روی نقشه

کامو و چوگان؛ کاشان

این دو منطقه، نزدیک جوشقان و از توابع کاشان هستند و جزو تولیدکنندگان گلاب کشور محسوب می‌شوند. علاوه‌بر این شهرها و مناطقی که در کاشان یا در نزدیکی آن هستند و از توابعش به شمار می‌آیند، شهرها و استان‌های دیگری هم وجود دارند که گلاب گیری در آن‌ها انجام می‌شود. گفتنی است گلاب آن‌ها هم کیفیت خوبی دارد.

باوجود معرفی تمام این شهرها، همچنان نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که بهترین مکان گلاب گیری کاشان کجاست؛ زیرا هریک از مناطق و شهرهایی که نام بردیم، ویژگی‌های مخصوص به خودشان را دارند.

موقعیت دقیق کامو و چوگان روی نقشه

میمند؛ استان فارس

رویش گل‌های محمدی، به آب‌وهوا و خاک مخصوصی نیاز دارد تا فرایند رشد، به‌خوبی صورت بگیرد. استان فارس به‌دلیل آب‌و‌هوایش، از قدیم به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نقاط گلاب گیری ایران شناخته می‌شده است. به گفته فرماندار فیروزآباد، در میمند، 140 کارگاه گل و گلاب وجود دارد که 104 تا از آن‌ها سنتی و سایرشان به‌صورت صنعتی فعالیت دارند. 40 درصد گلاب تولیدشده در منطقه میمند فارس، به کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می‌شود و 60 درصد دیگرش در داخل کشور مصرف می‌شود.

موقعیت دقیق میمند روی نقشه

داراب؛ استان فارس

داراب، یکی دیگر از نقاطی است که گلاب‌های بسیار باکیفیتی دارد. هرساله هنگام برداشت گل در روستای لایزنگان در داراب، جشنواره گل و گلاب برگزار می‌شود. براساس آنچه دهیار داراب در سال 1396 در مصاحبه‌ای بیان کرده است، داراب بزرگ‌ترین دشت گل دیم در جهان را دارد که گلاب ارگانیک از آن به دست می‌آید.

موقعیت دقیق داراب روی نقشه

لاله‌زار؛ استان کرمان

آن‌هایی که اهل گلاب هستند، گلاب‌های لاله‌زار از بردسیر کرمان را خوب می‌شناسند. گرچه سابقه تولید انبوه گلاب در این منطقه خیلی زیاد نیست؛ اما بعد از شناخت ظرفیت‌های منطقه لاله‌زار برای تهیه گلاب، حجم تولید آن افزایش یافت. گفته شده که جشنواره‌های گلاب گیری هم در این منطقه برگزار می‌شود و ثبت ملی نیز شده است.

با توجه به آماری که وجود دارد، لاله‌زار استان کرمان، دومین قطب تولید گلاب و گل محمدی در ایران است. جالب اینجاست که اقلیم سرد و خشک این منطقه، بر غلظت و کیفیت گلاب‌ها تأثیر مثبت گذاشته است و در نهایت به تولید محصول باکیفیتی منجر شده که رضایت مخاطبانش را به‌دنبال داشته باشد

موقعیت دقیق لاله‌زار روی نقشه

گره‌بان؛ استان کرمانشاه

گره‌بان، نام روستایی در فاصله 64 کیلومتری از کرمانشاه است و خصوصیات ویژه‌ای دارد. اگر از معماری و آداب‌ورسوم این روستا بگذریم که در نوع خود بی‌مثال است، باید سراغ یکی از بهترین محصولاتی برویم که می‌توانیم در گره‌بان پیدا کنیم. این محصول چیزی نیست جز گلاب گره‌بان. این گلاب یکی دیگر از بهترین گلاب‌هایی است که می‌توانید در ایران پیدا کنید. علاوه‌بر گلاب، سایر عرقیات مانند عرق نعناع، از دیگر محصولات باکیفیت این روستا محسوب می‌شوند که با توجه به مرغوب بودنشان، این محصولات را به خارج از کشور هم صادر می‌کنند.

موقعیت دقیق گره‌بان روی نقشه

بهترین مکان گلاب گیری کاشان

در کاشان، شهرهای مختلفی وجود دارد که بهترین گلاب را تولید می‌کنند. کیفیت گلاب تولیدی این شهرها نه‌تنها در سطح ایران، بلکه در جهان زبانزد خاص و عام است و مرغوبیت فراوانی دارد؛ اما دراین‌بین اگر قرار باشد شهر خاصی را معرفی کنیم، می‌توانیم به قمصر اشاره کنیم. شهر قمصر در بین مردم، بهترین مکان گلاب گیری کاشان محسوب می‌شود

بهترین گلاب گیری قمصر کجاست؟

قمصر، شهر گل و گلاب است و به همین دلیل، مراکز گلاب گیری بسیاری در آن وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها خرید کنید. از مغازه‌های مختلف سطح شهر گرفته تا موزه گلاب و باغ‌های گل محمدی که در فصول خاص سال میزبان گردشگران مختلف برای انجام آیین گلاب گیری هستند، همه برای تولید بهترین گلاب تلاش می‌کنند؛ بنابراین انتخاب بهترین گلاب گیری قمصر به‌صورت موردی کار دشواری است و اغلب گلاب‌های این شهر، کیفیت بسیار زیادی دارند.

روش‌های تشخیص کیفیت گلاب

در گذشته، روش‌های مختلفی برای سنجش کیفیت گلاب وجود داشت و هرکسی نمی‌توانست این روش‌ها را به کار گیرد. یکی از روش‌های تشخیص کیفیت گلاب، چشیدن آن بود. برخی از کسانی که در این زمینه سررشته‌ داشتند، با چشیدن گلاب و امتحان کردن آن در قسمت‌های مختلف دهانشان، کیفیت گلاب را می‌سنجیدند.

روش دیگر برای این کار، از طریق لمس کردن گلاب بود! این کار بسیار عجیب به نظر می‌رسد؛ اما افرادی ادعا می‌کردند که با لمس گلاب بین انگشت شصت و انگشت اشاره، می‌توانند کیفیت آن را بفهمند. باید بگوییم که امروزه دیگر تمامی این کارها بیهوده‌اند. کشور چین، اسانس‌هایی تولید می‌کند که این‌گونه سنجش‌ها را کاملاً زیر سؤال می‌برد. برای درک کیفیت گلاب، تنها روش آزمایشگاهی مؤثر است. توصیه می‌کنیم اگر قصد تهیه گلاب باکیفیت را دارید، حتماً آن را از جایی مطمئن بخرید یا هنگامی تهیه کنید که به بهترین مکان گلاب گیری کاشان یا سایر شهرها می‌روید.

سخن آخر

گلاب گیری، آیینی قدیمی محسوب می‌شود که از زمان‌های دور در تاروپود فرهنگ ما ایرانی‌ها نقش بسته است.